Την εποχή του ίντερνετ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι πραγματικά πολύ δύσκολο -εάν όχι αδύνατο- για τους γονείς να οριοθετήσουν τη σχέση των παιδιών τους με την τεχνολογία. Σήμερα, τα πιο πολλά παιδιά αποκτούν το πρώτο τους κινητό αμέσως μόλις τελειώσουν το δημοτικό και στη συνέχεια περνούν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους βλέποντας και ανεβάζοντας βίντεο στο ΤikΤok. Είναι λοιπόν λογικό να μας ανησυχούν τα αποτελέσματα μιας νέας κινεζικής μελέτης που δείχνει ότι η παρακολούθηση του εν λόγω social medium ενεργοποιεί εκείνα τα σημεία του εγκεφάλου που σχετίζονται με τον εθισμό.

Τι είναι ο εθισμός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Ο εθισμός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι επί του παρόντος μια αναγνωρισμένη διαταραχή με την έννοια ότι δεν περιλαμβάνεται στη νεότερη έκδοση του Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, το εγχειρίδιο που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες για τη διάγνωση ψυχικών διαταραχών. Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι ο εθισμός στα social media δεν είναι πραγματικός. Σε μια δημοσκόπηση που έγινε το 2016 από το Common Sense Media, το 77% των γονέων ανέφεραν ότι τα έφηβα παιδιά τους δίνουν περισσότερη προσοχή στα κινητά τους τηλέφωνα παρά στην οικογένεια. Όταν ρωτήθηκαν αν πιστεύουν ότι τα παιδιά τους είναι εθισμένα στο τηλέφωνό τους, το 59% απάντησαν “ναι” -όπως και το 50% των ίδιων των εφήβων που συμμετείχαν στην έρευνα.

Οι ειδικοί ορίζουν τον εθισμό στα social media ως “εθισμό συμπεριφοράς” ή “εθισμό χωρίς ουσίες”. Επισημαίνουν τη σύνδεση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με την ντοπαμίνη - έναν νευροδιαβιβαστή που εκκρίνεται στον εγκέφαλο και είναι γνωστός ως η ορμόνη της ευτυχίας - ως μεγάλο μέρος του προβλήματος. Όταν ένα άτομο ασχολείται με κάτι στο οποίο βρίσκει ευχαρίστηση, ο εγκέφαλός του απελευθερώνει ντοπαμίνη κάνοντάς το να θέλει να νιώσει περισσότερο από αυτό το συναίσθημα. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ένα παιδί μπορεί να βρίσκει ευχαρίστηση όταν παίρνει ένα like, μια κοινοποίηση ή ένα θετικό σχόλιο, διεγείροντας τον εγκέφαλο να απελευθερώσει ντοπαμίνη. Κι αυτό μπορεί να γίνει εθιστικό. Στην πραγματικότητα, η έρευνα έχει δείξει ότι όσοι χρησιμοποιούν πολύ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν παρόμοια διαταραχή στη λήψη αποφάσεων με εκείνους που πάσχουν από διαταραχές κατάχρησης ουσιών.

Τα παιδιά χρησιμοποιούν τα social media περισσότερο από ποτέ. Μια άλλη έρευνα της Common Sense Media το 2021 διαπίστωσε ότι το 38% των προεφήβων χρησιμοποιούσαν μέσα κοινωνικής δικτύωσης -ποσοστό αυξημένο κατά 7% σε σχέση με το 2019. Και περίπου 1 στους 5 είπε ότι χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καθημερινά (δύο χρόνια πριν, το ποσοστό αυτό ήταν 5%). Όσον αφορά τους εφήβους, το 84% δήλωσαν ότι χρησιμοποιούν μέσα κοινωνικής δικτύωσης περίπου μιάμιση ώρα την ημέρα (σε σύγκριση με μία ώρα και 10 λεπτά το 2019). Αλλά η συνήθεια ενός παιδιού να παρακολουθεί βίντεο με τις ώρες, δεν σημαίνει απαραίτητα εθισμό.

«Οποιοσδήποτε εθισμός ορίζεται από την αδυναμία διακοπής της επαναλαμβανόμενης ή παρατεταμένης χρήσης παρά τις συνεχιζόμενες αρνητικές συνέπειες», λέει ο Clifford Sussman MD, ψυχίατρος παιδιών και εφήβων με έδρα την Ουάσιγκτον. "Η σοβαρότητα σχετίζεται με τη δυσλειτουργικότητα των αρνητικών συνεπειών. Επομένως, ο εθισμός στο κινητό και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν ορίζεται από τις συνολικές ώρες ή τη συχνότητα χρήσης, αλλά μάλλον από τις αρνητικές επιπτώσεις της".

Τα συμπτώματα του εθισμού:

Για να ελέγξετε εάν η σχέση του παιδιού σας με τα social media αγγίζει τα όρια του εθισμού, αναζητήστε αυτά τα σημάδια:

- Περνάει όλο και περισσότερο χρόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

- Κόβει τις επαφές με τους φίλους του, οι βαθμοί του στο σχολείο πέφτουν, οι καυγάδες για τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι καθημερινό φαινόμενο. .

- Προτιμά να περάσει χρόνο στο Διαδίκτυο αντί για δραστηριότητες στην πραγματική ζωή, όπως να βγει με φίλους, να πάει στο σχολείο ή να ασχοληθεί με τα χόμπι που είχε.

- Οι προσπάθειές σας να περιορίσετε ή να σταματήσετε τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ανεπιτυχείς.

- Παραμελεί την προσωπική υγιεινή του, δεν κοιμάται αρκετά, δεν τρέφεται σωστάμ δεν ασκείται.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για τον εθισμό στα social media

Τα social media δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό. Είναι ένα σημαντικό εργαλείο κοινωνικής επαφής που -ειδικά στις δύσκολες συνθήκες που ζήσαμε στην πανδημία- βοηθούν πολλά παιδιά να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Όταν ωστόσο, διαπιστώνουμε ότι σχετίζονται με προβληματικές συμπεριφορές, τότε οι γονείς μπορεί να χρειαστεί να παρέμβουν. Το άνοιγμα του διαύλου επικοινωνίας με τα παιδιά μας είναι ένα εξαιρετικό πρώτο βήμα για να τα βοηθήσουμε να μάθουν πώς να απολαμβάνουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενώ παράλληλα προστατεύονται, μέσω κανόνων όπως ο περιορισμός της χρήσης οθόνης σε συγκεκριμένες ώρες.

Οι ειδικοί προτείνουν να βοηθήσουμε τα παιδιά να σκεφτούν κριτικά για τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η Julianna Miner, συγγραφέας του  Raising a Screen Smart Kid: Embrace the Good and Avoid the Bad in the Digital Age  προτείνει να κάνετε ερωτήσεις που θα ωθήσουν το παιδί σας να σκεφτεί. Για παράδειγμα, οι γονείς μπορούν να ρωτήσουν: "Πόσο χρόνο την ημέρα είναι λογικό να αφιερώνεις στο TikTok;" Και στη συνέχεια να τα ενθαρρύνουμε να σκεφτούν τον χρόνο αλλά και τι πρέπει να “θυσιάσουν” για κάθε ώρα που αφιερώνουν εκεί και όχι κάπου πιο εποικοδομητικά.

Είναι επίσης σημαντικό για τους γονείς να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο ακούγοντας τα παιδιά παρά μιλώντας τους. Αυτό, όχι μόνο θα δείξει στα παιδιά ότι πραγματικά νοιαζόμαστε για το τι σκέφτονται, αλλά θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε πώς τα ίδια τα παιδιά κατανοούν το τοπίο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούν.

Για τα παιδιά που μπορεί να είναι ήδη εθισμένα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα καλά νέα είναι ότι αυτό είναι κάτι που θεραπεύεται . Η μείωση του χρόνου που αφιερώνεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή η πλήρης κατάργησή τους μπορεί να είναι η λύση για κάποιος. Σε άλλες περιπτώσεις, οι γονείς μπορεί να ζητήσουν επαγγελματική βοήθεια, από κάποιο επαγγελματία ψυχικής υγείας που θα βοηθήσει το παιδί να καταλάβει γιατί είναι εθισμένο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να βρει τρόπους να τα χρησιμοποιεί με υγιή τρόπο.